นักวิจัย ม.ทักษิณ ชุบชีวิตเศษกระจูด สู่ฮีโร่บำบัดน้ำเสีย สานความยั่งยืนให้พื้นที่ลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลา

นักวิจัยมหาวิทยาลัยทักษิณร่วมกับชุมชนพนางตุง อำเภอควนขนุน จังหวัดพัทลุง พลิกวิกฤตมลพิษน้ำเสียที่เกิดจากกระบวนการย้อมสีกระจูดให้กลายเป็นโอกาส ด้วยการพัฒนานวัตกรรม “ถ่านกัมมันต์จากเศษกระจูดเหลือใช้” เพื่อบำบัดน้ำเสียอย่างยั่งยืน พร้อมต่อยอดวัสดุหลังการใช้งานไปสู่ผลิตภัณฑ์เพื่อป้องกันภาวะนิ้วล็อกในกลุ่มช่างสาน ถือเป็นรูปธรรมของการขับเคลื่อนแนวคิด Zero Waste ในชุมชน และสนับสนุนเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน

ปัญหาน้ำเสียจากการย้อมสีกระจูดในหลายชุมชน อาทิ ชุมชนพนางตุง อำเภอควนขนุน จังหวัดพัทลุง ซึ่งตั้งอยู่ในระบบนิเวศอันเปราะบางของลุ่มน้ำทะเลน้อย ต้องเผชิญกับความท้าทายในการสร้างสมดุลระหว่างการส่งเสริมด้านเศรษฐกิจกับการรับผิดชอบต่อสิ่งแวดล้อม น้ำเสียจากสีย้อมเคมีที่ปล่อยสู่แหล่งน้ำธรรมชาติได้กลายเป็นภัยคุกคามร้ายแรงต่อระบบนิเวศและส่งผลกระทบต่อความมั่นคงทางน้ำในลุ่มทะเลสาบสงขลา

นวัตกรรม Zero Waste ที่ทำได้จริงในชุมชน เพื่อตอบโจทย์วิกฤตสิ่งแวดล้อมนี้ รศ.ดร.ศรชัย อินทะไชย หัวหน้าศูนย์นวัตกรรมเคมีวัสดุเพื่อสิ่งแวดล้อม คณะวิทยาศาสตร์และนวัตกรรมดิจิทัล มหาวิทยาลัยทักษิณ และทีมวิจัยคือ อาจารย์ ดร.อัคนี ผิวหอม คณะวิทยาศาสตร์และนวัตกรรมดิจิทัล ผศ.ดร.พนิตา สุมานะตระกูล ผศ.ดร.นิรมล จันทรชาติ คณะวิศวกรรมศาสตร์ รศ.ดร.พรพันธุ์ เขมคุณาศัย คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ และ ดร.บัณฑิต ทองสงฆ์ สำนักงานมหาวิทยาลัย ได้ขับเคลื่อนโครงการวิจัย “การจัดการน้ำเสียสีย้อมด้วยนวัตกรรมถ่านกัมมันต์จากเศษกระจูดเพื่อความมั่นคงทางน้ำในลุ่มทะเลสาบสงขลา” ภายใต้การสนับสนุนของสำนักงานการวิจัยแห่งชาติ (วช.)

หัวใจสำคัญของโครงการคือการผลิต “ถ่านกัมมันต์จากเศษกระจูดเหลือใช้” ด้วยเทคโนโลยีง่าย ๆ ที่ชุมชนสามารถทำได้เอง ถ่านกัมมันต์นี้ถูกนำไปใช้เป็นไส้กรองและถังกรองสำหรับบำบัดน้ำเสียจากกระบวนการย้อมสี โดยน้ำที่ผ่านการบำบัดแล้วสามารถนำกลับมาใช้ซ้ำได้ (Recycle) ช่วยลดการปล่อยมลพิษลงสู่แหล่งน้ำธรรมชาติได้อย่างชัดเจน ซึ่งเป็นการสร้างมูลค่าเพิ่มให้กับวัสดุเหลือทิ้งจากภูมิปัญญาท้องถิ่นอย่างแท้จริง โดยทีมวิจัยได้ลงพื้นที่ถ่ายทอดองค์ความรู้ด้านนวัตกรรมสิ่งแวดล้อมนี้แก่ วิสาหกิจชุมชนหัตถกรรมกระจูดวรรณี และศูนย์สาธิตวิสาหกิจชุมชนท่าช้างฟื้นฟูเศรษฐกิจ ตำบลพนางตุง อำเภอควนขนุน จังหวัดพัทลุง รวมทั้ง กลุ่มจักสานกระจูดตำบลเกาะสะบ้า ตำบลเกาะสะบ้า อำเภอเทพา จังหวัดสงขลา 

ต่อยอดสู่ผลิตภัณฑ์สุขภาพสู่มิติสุขภาพ งานวิจัยชิ้นนี้นอกจากจะลดผลกระทบด้านสิ่งแวดล้อมแล้ว ทีมวิจัยยังต่อยอดแนวคิด Zero Waste ด้วยการนำถ่านกัมมันต์ที่ผ่านการใช้งานแล้วมาผสมกับน้ำยางพารา แล้วขึ้นรูปเป็น ตุ๊กตายางรูปแบบต่าง ๆ เช่น นกอีโก้ง และ หมูเด้ง ซึ่งใช้เป็นอุปกรณ์บริหารข้อนิ้วมือและป้องกันภาวะนิ้วล็อกในกลุ่มช่างสานกระจูด ซึ่งเป็นการพัฒนาผลิตภัณฑ์สุขภาพจาก เศษวัสดุเหลือใช้ ที่แสดงให้เห็นถึงความใส่ใจในสุขภาวะของผู้ประกอบอาชีพในชุมชน ผลงานวิจัยเพื่อความยั่งยืนนี้ได้ถูกนำไปจัดแสดงในงานประชุมระดับนานาชาติ World Technology Universities Congress 2025 (WTUC 2025) ตอกย้ำถึงศักยภาพของงานวิจัยท้องถิ่นที่สามารถขยายผลสู่ระดับโลก

โครงการนี้ไม่เพียงแต่แก้ไขปัญหาน้ำเสีย แต่ยังตอบโจทย์เป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน (SDGs) โดยเฉพาะในประเด็นด้าน SDG 6 (น้ำสะอาดและการสุขาภิบาล) และ SDG 12 (การผลิตและการบริโภคที่ยั่งยืน) ผ่านพลังของงานวิจัยและนวัตกรรม ในการยกระดับคุณภาพชีวิต สร้างเศรษฐกิจชุมชน และปกป้องระบบนิเวศในจังหวัดพัทลุงให้เติบโตอย่างยั่งยืน โดยที่มรดกทางภูมิปัญญาท้องถิ่นยังคงอยู่คู่ชุมชนอย่างสมดุล